Πότε θεωρείται καταχρηστική η άσκηση δικαιώματος;
Σύμφωνα με το άρθρο 281 του Αστικού Κώδικα, η άσκηση δικαιώματος απαγορεύεται όταν υπερβαίνει τα όρια που επιβάλλουν η καλή πίστη, τα χρηστά ήθη ή ο κοινωνικός ή οικονομικός σκοπός του δικαιώματος. Για να θεωρηθεί καταχρηστική, η υπέρβαση αυτών των ορίων πρέπει να προκύπτει από τη συμπεριφορά του δικαιούχου, την πραγματική κατάσταση ή τις περιστάσεις που μεσολάβησαν. Δηλαδή, η άσκηση του δικαιώματος γίνεται μη αποδεκτή από τον μέσο κοινωνικό άνθρωπο.
Αυτή η υπέρβαση μπορεί να προκύψει από τη συμπεριφορά του δικαιούχου στο παρελθόν, την κατάσταση που δημιουργήθηκε, τις περιστάσεις που μεσολάβησαν ή άλλα γεγονότα. Αν και η άσκηση του δικαιώματος μπορεί να είναι νόμιμη, η υπέρβαση αυτών των ορίων την καθιστά απαράδεκτη σύμφωνα με τις αντιλήψεις περί δικαίου και ηθικής του μέσου κοινωνικού ανθρώπου.
Περιορισμοί στη χρήση κοινοχρήστων και κοινοκτήτων
Ο νόμος 3741/1929 προβλέπει ότι με τον κανονισμό πολυκατοικίας μπορεί να περιοριστεί ή να απαγορευτεί η χρήση κοινόχρηστων χώρων. Αν ο κανονισμός απαγορεύει αλλαγές στους κοινόχρηστους χώρους, η απαγόρευση ισχύει ακόμα και αν δεν παραβλάπτεται η χρήση από άλλους συνιδιοκτήτες. Η έρευνα για την τήρηση των προϋποθέσεων αυτών δεν είναι αναγκαία όταν επιδιώκεται η άρση της παράνομης κατάστασης. Ωστόσο, η άρση μπορεί να απαγορευτεί ως καταχρηστική αν υπερβαίνει τα όρια της καλής πίστης ή των χρηστών ηθών. Αυτή η υπέρβαση είναι προφανής όταν προκαλεί έντονη αίσθηση αδικίας σε σχέση με το όφελος του δικαιούχου.
Επιπλέον, βάσει των άρθρων 1, 2 παρ. 1, 2, 4 παρ. 1, 5 και 13 παρ. 1 του νόμου 3741/1929, ο κανονισμός μιας πολυώροφης οικοδομής μπορεί να θέσει περιορισμούς και απαγορεύσεις στη χρήση των κοινόχρηστων και κοινοκτήτων πραγμάτων της πολυκατοικίας. Αν ο κανονισμός απαγορεύει στους συνιδιοκτήτες να κάνουν αλλαγές στα κοινά μέρη, αυτή η απαγόρευση ισχύει ακόμη και αν οι αλλαγές δεν επηρεάζουν τη χρήση από άλλους συνιδιοκτήτες ή δεν μειώνουν την ασφάλεια του κτιρίου. Δεν είναι αναγκαίο να εξεταστεί αν πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις για να κριθεί αν έγινε ανεπίτρεπτη ενέργεια από συνιδιοκτήτη όταν ζητείται η άρση αυτής της κατάστασης.
Συμπεριφορά και καταχρηστικότητα:
Για να θεωρηθεί η άσκηση δικαιώματος καταχρηστική, η συμπεριφορά του δικαιούχου και του υποχρέου πρέπει να δημιουργήσει την πεποίθηση στον υπόχρεο ότι το δικαίωμα δεν θα ασκηθεί. Η κατάσταση που δημιουργήθηκε από τις πράξεις του δικαιούχου πρέπει να τελεί σε αιτιώδη σχέση με τη συμπεριφορά του. Μόνη η μακροχρόνια αδράνεια του δικαιούχου δεν αρκεί για να καταστήσει την άσκηση του δικαιώματος καταχρηστική. Απαιτούνται ειδικές συνθήκες και περιστάσεις που προκύπτουν από τη συμπεριφορά του δικαιούχου και του οφειλέτη.
Ωστόσο, η απαίτηση για άρση της παράνομης κατάστασης μπορεί να θεωρηθεί καταχρηστική, αν η άσκησή της υπερβαίνει τα όρια της καλής πίστης, των χρηστών ηθών ή του κοινωνικού ή οικονομικού σκοπού του δικαιώματος. Αυτή η υπέρβαση θεωρείται “προφανής” όταν προκαλεί έντονη αίσθηση αδικίας σε σχέση με το όφελος του δικαιούχου από την άσκηση του δικαιώματος.
Μόνη η μακροχρόνια αδράνεια του δικαιούχου, ακόμα κι αν δημιούργησε στον οφειλέτη την εντύπωση ότι το δικαίωμα δεν υφίσταται ή δεν θα ασκηθεί, δεν αρκεί για να καταστήσει καταχρηστική την άσκηση του δικαιώματος αργότερα. Πρέπει να υπάρχουν επιπρόσθετες ειδικές συνθήκες και περιστάσεις που προκύπτουν κυρίως από την προηγούμενη συμπεριφορά του δικαιούχου και του οφειλέτη. Η άσκηση του δικαιώματος, που επιδιώκει να ανατρέψει την κατάσταση που διαμορφώθηκε υπό αυτές τις ειδικές συνθήκες και διατηρήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα, πρέπει να υπερβαίνει τα όρια που τίθενται από το άρθρο 281 του Αστικού Κώδικα.
Σε αυτή την περίπτωση, η προσπάθεια του δικαιούχου να ανατρέψει την κατάσταση έχει συνέπειες για τον υποχρεωμένο. Το ζήτημα αν οι συνέπειες από την άσκηση του δικαιώματος είναι επαχθείς για τον υποχρεωμένο, πρέπει να εξετάζεται σε συνάρτηση με τις αντίστοιχες συνέπειες που μπορεί να επέλθουν εις βάρος του δικαιούχου από την παρακώλυση της ικανοποίησης του δικαιώματός του. Για να θεωρηθεί καταχρηστική η άσκηση του δικαιώματος, δεν χρειάζεται να προκαλεί αφόρητες ή δυσβάστακτες συνέπειες για τον υποχρεωμένο. Αρκεί να έχει απλώς δυσμενείς επιπτώσεις στα συμφέροντά του.
Συνέπειες της καταχρηστικότητας:
Όταν η άσκηση του δικαιώματος προκαλεί δυσμενείς επιπτώσεις για τον υπόχρεο, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι συνέπειες για τον δικαιούχο από την παρακώλυση της ικανοποίησης του δικαιώματός του. Δεν είναι απαραίτητο η άσκηση του δικαιώματος να προκαλεί αφόρητες συνέπειες για τον υπόχρεο, αλλά αρκεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στα συμφέροντά του.
