Η ευθύνη από αδικοπραξία είναι ένα νομικό ζήτημα που προκύπτει όταν κάποιος προκαλεί βλάβη ή ζημία σε άλλον λόγω πράξης ή παράλειψης που θεωρείται αδικοπραξία σύμφωνα με το νόμο. Οι αδικοπραξίες περιλαμβάνουν διάφορες μορφές συμπεριφοράς, όπως απρόσεκτη ή εσκεμμένη βλάβη, παραβίαση καθήκοντος και άλλες μορφές παράνομων πράξεων.
Αγωγή για Αδικοπραξία
Μια αγωγή για αδικοπραξία είναι η νομική διαδικασία με την οποία ο ζημιωθείς (ενάγων) επιδιώκει να αποζημιωθεί για τη ζημία που υπέστη λόγω της αδικοπραξίας του εναγομένου. Οι βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχία μιας τέτοιας αγωγής είναι:
Παράνομη Πράξη ή Παράλειψη: Πρέπει να αποδειχθεί ότι ο εναγόμενος διέπραξε μια παράνομη πράξη ή παράλειψη.
Υπαιτιότητα: Πρέπει να υπάρχει υπαιτιότητα του εναγομένου, δηλαδή να αποδειχθεί ότι η πράξη ή παράλειψη έγινε με υπαιτιότητα (πρόθεση ή αμέλεια).
Ζημία: Πρέπει να υπάρχει πραγματική ζημία ή βλάβη στον ενάγοντα.
Αιτιώδης Σύνδεσμος: Πρέπει να αποδειχθεί ότι η ζημία προκλήθηκε από την πράξη ή παράλειψη του εναγομένου.
Ηθική Βλάβη
Η ηθική βλάβη αναφέρεται στη ζημία που προκαλείται στην ψυχική ή συναισθηματική κατάσταση του ενάγοντα λόγω της αδικοπραξίας. Σε αντίθεση με τη σωματική βλάβη, η ηθική βλάβη αφορά τον πόνο, την ταλαιπωρία, την αγωνία, την απώλεια της απόλαυσης της ζωής και άλλες μορφές μη υλικής ζημίας.
Στην Ελλάδα, η ηθική βλάβη αναγνωρίζεται και αποζημιώνεται από τον Αστικό Κώδικα. Η αποζημίωση για ηθική βλάβη καθορίζεται από το δικαστήριο και μπορεί να περιλαμβάνει χρηματική ικανοποίηση ανάλογα με την έκταση της βλάβης και τις περιστάσεις της υπόθεσης.
Διαδικασία Αγωγής
Η διαδικασία για την άσκηση αγωγής για αδικοπραξία περιλαμβάνει τα εξής βήματα:
Υποβολή Αγωγής: Ο ενάγων υποβάλλει αγωγή στο αρμόδιο δικαστήριο, στην οποία περιγράφει τα γεγονότα της υπόθεσης και ζητά αποζημίωση για τη ζημία που υπέστη.
Αποδεικτικά Στοιχεία: Κατά τη διάρκεια της δίκης, ο ενάγων πρέπει να προσκομίσει αποδεικτικά στοιχεία που υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς του.
Ακρόαση: Το δικαστήριο εξετάζει τις αποδείξεις και ακούει τις καταθέσεις των μαρτύρων.
Απόφαση: Το δικαστήριο εκδίδει απόφαση με βάση τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν και καθορίζει την αποζημίωση που πρέπει να καταβληθεί στον ενάγοντα.
Η διαδικασία μπορεί να είναι χρονοβόρα και σύνθετη, γι’ αυτό και συνιστάται η συμβουλή ενός έμπειρου δικηγόρου για την καλύτερη προετοιμασία και παρουσίαση της υπόθεσης.
Η διάταξη του άρθρου 914 του Αστικού Κώδικα ορίζει ότι «Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει». Αυτή η διάταξη είναι από τις πιο θεμελιώδεις του Αστικού Κώδικα και θέτει τις βάσεις για μια από τις ευρύτερες πηγές ενοχών: την παράνομη και υπαίτια πράξη, γνωστή και ως αστικό αδίκημα. Με τη συνδρομή των υπολοίπων προϋποθέσεων της διάταξης (ζημίας και αιτιώδους συνδέσμου), δημιουργείται η ενοχή του δράστη προς αποζημίωση.
Στοιχεία του Άρθρου 914 Α.Κ.
Παράνομη Πράξη ή Παράλειψη: Το πρώτο στοιχείο που πρέπει να αποδειχθεί είναι ότι η πράξη ή παράλειψη του δράστη ήταν παράνομη. Αυτό σημαίνει ότι παραβίασε κάποιον νόμο ή κανονισμό ή τα δικαιώματα του ζημιωθέντος.
Υπαιτιότητα: Το δεύτερο στοιχείο είναι η υπαιτιότητα του δράστη, δηλαδή ότι η πράξη ή παράλειψη έγινε με πρόθεση ή αμέλεια.
Ζημία: Το τρίτο στοιχείο είναι η ύπαρξη ζημίας, δηλαδή κάποια μορφή βλάβης ή απώλειας που υπέστη ο ζημιωθείς.
Αιτιώδης Σύνδεσμος: Τέλος, πρέπει να αποδειχθεί ότι η ζημία προκλήθηκε άμεσα από την παράνομη και υπαίτια πράξη ή παράλειψη του δράστη.
Πρωτογενής Αδικοπρακτική Ευθύνη
Η αδικοπρακτική ευθύνη χαρακτηρίζεται ως πρωτογενής διότι η ενοχή που προκύπτει από την αδικοπραξία δεν βασίζεται σε προϋπάρχουσα συμβατική σχέση μεταξύ του ζημιώσαντα και του ζημιωθέντα. Αντίθετα, γεννάται απευθείας από την αδικοπραξία αυτή καθαυτή. Αυτό σημαίνει ότι ο νόμιμος λόγος ευθύνης είναι η ίδια η αδικοπραξία, δηλαδή η παράνομη και υπαίτια πράξη ή παράλειψη που προκάλεσε τη ζημία.
Ενδεικτικές Περιπτώσεις Αδικοπρακτικής Ευθύνης
Τροχαία Ατυχήματα: Όπου ο υπαίτιος οδηγός προκαλεί ζημία σε άλλους οδηγούς ή πεζούς.
Ιατρική Αμέλεια: Όπου ένας ιατρός ή το νοσηλευτικό προσωπικό προκαλεί ζημία σε ασθενή λόγω αμελούς συμπεριφοράς.
Δυσφήμιση: Όπου κάποιος προκαλεί ηθική βλάβη σε άλλον μέσω ψευδών ή δυσφημιστικών δηλώσεων.
Η διάταξη του άρθρου 914 Α.Κ. προσφέρει ένα ευρύ πλαίσιο για την αποκατάσταση της ζημίας που προκύπτει από παράνομες και υπαίτιες πράξεις ή παραλείψεις. Η ουσία της αδικοπρακτικής ευθύνης έγκειται στη δυνατότητα αποζημίωσης του ζημιωθέντος, ανεξαρτήτως προϋπάρχουσας συμβατικής σχέσης, παρέχοντας έτσι ένα σημαντικό μέσο προστασίας των δικαιωμάτων και της ευημερίας των πολιτών.
Σύμφωνα με την ορθότερη αντικειμενική θεωρία, που επικρατεί πλήρως σήμερα, παράνομη θεωρείται η συμπεριφορά που αντίκειται σε απαγορευτικό ή επιτακτικό κανόνα δικαίου. Ωστόσο, όπως γίνεται δεκτό, δεν αρκεί η παράβαση οποιασδήποτε διάταξης ή κανόνα δικαίου για να θεωρηθεί η συμπεριφορά παράνομη. Απαιτείται η παράβαση διάταξης που θεμελιώνει δικαίωμα ή προστατεύει συγκεκριμένο συμφέρον του ζημιωθέντος.
Επεξήγηση της Ορθότερης Αντικειμενικής Θεωρίας
Αντίθεση σε Απαγορευτικό ή Επιτακτικό Κανόνα Δικαίου: Η παράνομη συμπεριφορά είναι αυτή που παραβιάζει έναν κανόνα δικαίου, είτε αυτός είναι απαγορευτικός (δηλαδή απαγορεύει συγκεκριμένες πράξεις), είτε επιτακτικός (δηλαδή επιβάλλει συγκεκριμένες πράξεις).
Προσαπαιτούμενη Παράβαση: Για να θεωρηθεί μια συμπεριφορά παράνομη και να επιφέρει αδικοπρακτική ευθύνη, δεν αρκεί η παράβαση οποιουδήποτε κανόνα δικαίου. Η παράβαση πρέπει να αφορά διάταξη που θεμελιώνει ένα δικαίωμα ή προστατεύει ένα συγκεκριμένο συμφέρον του ζημιωθέντος.
Θεμελιωτική Διάταξη Δικαιώματος ή Προστατευτική Συμφέροντος:
Θεμελιωτική Διάταξη Δικαιώματος: Αυτές οι διατάξεις δημιουργούν συγκεκριμένα δικαιώματα για τα άτομα. Για παράδειγμα, η διάταξη που θεμελιώνει το δικαίωμα στην προσωπική ασφάλεια.
Προστατευτική Διάταξη Συμφέροντος: Αυτές οι διατάξεις αποσκοπούν στην προστασία συγκεκριμένων συμφερόντων των ατόμων. Για παράδειγμα, οι κανόνες για την ασφαλή λειτουργία των επιχειρήσεων προστατεύουν τους εργαζόμενους και το κοινό από κινδύνους.
Παράδειγμα Εφαρμογής της Θεωρίας
Ένα κλασικό παράδειγμα εφαρμογής της θεωρίας αυτής είναι οι κανόνες για την κυκλοφορία στους δρόμους:
Αντίθεση σε Κανόνα Δικαίου: Ένας οδηγός παραβιάζει τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας παραβιάζοντας το κόκκινο φανάρι.
Προστατευτικό Συμφέρον: Η συγκεκριμένη διάταξη προστατεύει το συμφέρον των άλλων χρηστών του δρόμου να μην κινδυνεύσουν από ατυχήματα.
Παράνομη Συμπεριφορά: Εφόσον η παράβαση αυτή προκάλεσε ατύχημα και ζημία σε άλλον χρήστη του δρόμου, η συμπεριφορά του οδηγού θεωρείται παράνομη κατά την αντικειμενική θεωρία, γιατί παραβίασε έναν κανόνα που προστατεύει συγκεκριμένο συμφέρον του ζημιωθέντος.
Η αντικειμενική θεωρία για την παράνομη συμπεριφορά στην αδικοπρακτική ευθύνη δίνει έμφαση στην παράβαση συγκεκριμένων κανόνων δικαίου που θεμελιώνουν δικαιώματα ή προστατεύουν συμφέροντα του ζημιωθέντος. Αυτό σημαίνει ότι για να θεωρηθεί μια συμπεριφορά παράνομη.
